Dzień Mokradeł (2.02.2016) w Estonii

Doroczny Światowy Dzień Mokradeł (2 lutego) w 2016 r. był pretekstem do zorganizowania przez estońską organizację pozarządową – Estoński Fundusz na rzecz Przyrody – międzynarodowej konferencji w Tartu w Estonii, pod hasłem „Od użytkowania do odtwarzania mokradeł”.  Uczestniczył w niej też niżej podpisany przedstawiciel Klubu Przyrodników, z prezentacją doświadczeń ochrony torfowisk alkalicznych (siedliska przyrodniczego 7230) w Polsce.

W przeddzień konferencji jej uczestnicy mieli okazję odwiedzić skute jeszcze lodem torfowisko Soosaare. Jest to kopułowe torfowisko wysokie o powierzchni 1500 ha, otoczone borem bagiennym porastającym zbocza kopuły. Jego  fragment był do XIX w. do ok. 1990 r. eksploatowany i z tego powodu był gęsto pocięty rowami. Po porzuceniu eksploatacji torfu  dość dobrze zregenerowała się już roślinność torfowiskowa. Estoński Fundusz na rzecz Przyrody w 2012 r. rozpoczął dodatkową ochronę torfowiska poprzez zablokowanie rowów tamami z torfu. Wkrótce planowane są dalsze działania blokowania rowów oraz częściowe usuwanie drzew na zboczach kopuły.

Ciekawym elementem wycieczki był pokaz monitoringu z wykorzystaniem drona. Służy on do inspekcji stanu rowów i przegród oraz do fotografowania z powietrza torfowiska w celu oceny pokrycia poszczególnymi facjami roślinności. Na jednej baterii w ciągu 20 minut można przepatrzyć z powietrza ok 8 km rowów,  co wymagałoby kilku godzin inspekcji tradycyjną techniką

W sam Dzień Mokradeł odbyła się zasadnicza, kameralna część konferencji. Rozpoczął ją przedstawiciel Ministerstwa Środowiska Estonii przypomnieniem roli bagien w życiu Estończyków: ich piękna, znaczenia w życiu codziennym, ale także roli, jaką torfowiska odegrały w historycznych wojnach, a przede wszystkim w działaniach partyzanckich. 2 lutego to dla Estończyków nie tylko rocznica podpisania Konwencji Ramsar, ale także rocznica podpisania traktatu w Tartu, w którym w 1920 r. Rosja radziecka uznawała na wieczne czasy niepodległość Estonii. Przedstawiciel Ministerstwa przypomniał, jak bardzo w poprzedzającej ten traktat wojnie  Estonii przydały się niedostępne bagna. Nic więc dziwnego, że i obecnie Estonia ma krajowa strategię zarządzania torfowiskami, w tym strategię ich odtwarzania.

Przedstawiciel Estońskiego Stowarzyszenia Torfowego usiłował jednak przekonać uczestników konferencji, że gospodarka jest ważniejsza od obronności i że estońskie torfowiska powinny być eksploatowane, choć w sposób zrównoważony. Podkreślił, że to przemysł torfowy inspirował już na początku XX w. pierwsze badania torfowisk. W Estonii torf jest m. in. materiałem opałowym (uznaje się, że z przyczyn klimatycznych torf ze zdegradowanego torfowiska lepiej jest wydobyć i spalić w elektrociepłowni, niż pozwolić by zmurszał w torfowisku), jest też eksportowany. Torfu nie uznaje się tu za materiał odnawialny, istnieją roczne limity jego pozyskania. W skali kraju torfowiska są zwaloryzowane i podjęcie lub rozszerzenie eksploatacji możliwe jest tylko na tych, które są już silnie zdegradowane i niewiele warte przyrodniczo.

Andreas Harbel z niemieckiej Fundacji Succowa przedstawił jednak ideę paludikultury – różnych form gospodarczego wykorzystania mokradeł zakładających utrzymanie, a nawet odtwarzanie ich bagiennego charakteru, a tym samym konserwowanie zmagazynowanych w torfach zasobów węgla.

Zaprezentowane zostały dwa duże, realizowane obecnie przedsięwzięcia ochrony wybranych torfowisk na Łotwie i w Estonii, dofinansowane przez LIFE. Przedstawiono także zrealizowane przedsięwzięcia renaturyzacji systemów rzecznych w Estonii (ożywianie starorzeczy przez przywracanie połączeń z rzeką, odtwarzanie dawnego, meandrującego koryta). Pokazano doświadczenia odtwarzania i ochrony błoni nadmorskich na estońskim wybrzeżu Bałtyku.

Bardzo interesująca była prezentacja łotewskich hydrologów, na temat badań hydrologicznych na torfowiskach wysokich. Pokazano wykorzystanie modelu terenu otrzymywanego technologią LIDAR do modelowania spływu powierzchniowego. Interesujące były zapisy zmian poziomu wody na torfowisku, w zależności od głębokości posadowienia piezometru.

W wielu prezentacjach przewijał się motyw ochrony mokradeł zasilanych wodami podziemnymi: torfowisk alkalicznych (siedlisko przyrodnicze 7230), mineralnych źródeł i torfowisk źródliskowych Fennoskandii (siedlisko przyrodnicze 7160), źródeł i źródlisk wapiennych (siedlisko przyrodnicze 7220). Do tego wątku należała też moja prezentacja polskich doświadczeń ochrony torfowisk alkalicznych. Przykłady z Łotwy, Szwecji, Polski i Estonii  potwierdzały wybitną wartość przyrodniczą takich mokradeł, ale i podkreślały znaczne trudności z ich ochroną i odtwarzaniem. Szczególne znaczenie mają uwarunkowania hydrologiczne, a są one zawsze złożone. Niekiedy np. konieczne środki ochronne to wypełnienie przepuszczalnym torfem rowu położonego na skraju torfowiska, aby odtworzyć przesiąkanie wód podziemnych. Odtworzenie zniszczonych mokradeł tego typu jest praktycznie niemożliwe. Niekiedy udaje się odtworzyć dogodny biotop dla gatunków torfowiska alkalicznego, ale nie całe funkcjonujące torfowisko. Zmiany klimatyczne mogą wpłynąć na termikę wód podziemnych, a ta z kolei na transport substancji rozpuszczonych  w wodzie i na biogeochemię torfowiska.

Interesującym wątkiem konferencji był blok prezentacji pokazujących zniszczenia estońskich torfowisk i zaburzenia hydrologiczne, będące skutkiem odkrywkowej i podziemnej eksploatacji łupków bitumicznych – specyficznego dla Estonii surowca energetycznego.

Bardzo ciekawa była prezentacja jednego z elementów estońskiego projektu LIFE dotyczącego ochrony torfowisk: tworzenia bazy danych o „motywach mokradłowych” w literaturze i malarstwie estońskim, do późniejszego wykorzystywania w działaniach edukacyjnych. Także Poczta Estońska uczciła Dzień Mokradeł premierą specjalnego znaczka pocztowego z krajobrazem torfowiska.

Prezentacje z konferencji dostępne są na:

http://www.elfond.ee/et/teemad/raba/2016-01-05-10-57-37/ettekanded2016

Paweł Pawlaczyk

Start drona na torfowisku Soosaare. Fot. Krisjanis Libauers.

Dyskusja w terenie na torfowisku Soosaare. Fot. Mara Pakalne.

Krajobraz Soosaare. Fot. Mara Pakalne.

Sławna fontanna na rynku w Tartu w lutowym deszczu. Dorpat (niemiecka nazwa Tartu) w XVI w. był polski – król Stefan Batory nadał miastu biało-czerwoną flagę i założył szkołę, z której rozwinął się później sławny uniwersytet. Fot. P. Pawlaczyk.

Znaczek Poczty Estońskiej z krajobrazem torfowiska.

This text is also available in: EN